Βαχός Μάνης. Oι μάχες Μανιατών και Οθωμανών στου Κωσταντάκη το ποτάμι και στη λούρα του Κάσσαρη

  Το ρυάκι που ξεκινά δυτικά των λόφων της Παλιάς Τσεροβάς και της Παλιάς Καρυούπολης,  κατεβαίνει στις Πλατανάρες, συνεχίζει, ίσια κάτω, δυτικά μεν αλλά συνεχώς στους πρόποδες της λοφοσειράς Κορφής τα ρείκια, στο ανατολικό άκρο όμως της κοιλάδας του Βαχού,  δηλαδή στα Προγόνια, Λεκάνια, Μουρτέες, Αμπέλια, μαζεύει,  τον χειμώνα, τα νερά της λεκάνης του Βαχού και περνώντας ανάμεσα στους χαμηλούς  λόφους, Ράχες, Γκίκες, Πλαγούτσι και Πατρικιάνικα, συναντά τον επαρχιακό δρόμο Γυθείου –Αρεοπόλεως, δίπλα στη λούρα του Κάσσαρη, κοντά στο ξεμόνι Ασημόλακκα [Αγριόλακκα] του Καλαποθαράκου και πριν από του Γεωργακαράκου, αυτό το ρυάκι, οι Βαχιώτες αποκαλούν του Κωσταντάκη το ποτάμι. Μπαίνοντας στο στενό και στο σημείο που παραπάνω σημειώνεται, που είναι και η αρχή  του λαγκαδιού, το ρυάκι περνά χαμηλά το Κεφαλόβρυσο, το ξεμόνι του Γεωργακαράκου, τις Λεκανάρες, τον Βουρκό του Λεβάκου, τη [Βαχιώτικη] Κάλλιαζη, του Πασά τη βρύση, τα Δεμοιριάνικα [Λαγκάδα], βγαίνει στη Φράγκα, συνεχίζει δυτικά της Νέας Καρυούπολης και χύνει τα νερά του στη θάλασσα της Δίχοβας. Αυτό το ποτάμι οι αρχαίοι καλούσαν ποταμό Σκύρα σε όλο το μήκος του και ιδία από τη Φράγκα και κάτω που έχει και το περισσότερο νερό. ‘’…Προελθόντι δε από του μνήματος [σσ του Λα] εκδίδωσιν εις θάλασσαν ποταμός, όνομα δε Σκύρας, ότι κατά τούτον ανώνυμον τέως όντα Πύρρος ο Αχιλλέως έσχε ταις ναυσίν, ηνίκα επί τον Ερμιόνης γάμον έπλευσεν εκ Σκύρου …’’ [Παυσανία Λακωνικά].

  Σε αυτό το στενό, από Καλαποθαράκου ως Φράγκα, που παλιά ονομαζόταν λαγκάδι του Φωκά, μήκους 1,5-2 χιλιομέτρων περίπου, κατά τη περίοδο 1480-1686, στα χρόνια δηλαδή που το εξαγριωμένο Οθωμανικό θηρίο επιχειρούσε να εισέλθει στα ενδότερα της Μάνης για να τη κυριεύσει, έγιναν πολλές μάχες μεταξύ Μανιατών και Οθωμανών. [Και μετά το 1715 πρέπει να έγιναν κάποιες μάχες εκεί καθώς οι Οθωμανοί επικοινωνούσαν με το κάστρο της Κελεφάς από το οποίο όμως  εκδιώχθηκαν πολύ ενωρίς και έτσι έκτοτε δεν ξαναπέρασαν το λαγκάδι ]. Το πόσες μάχες έγιναν [κυρίως μεταξύ των ετών 1480-1686] δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Η πιο εύκολη και ίσως αληθινή απάντηση είναι ότι έγιναν τόσες όσες και οι προσπάθειες [που πάντως ήσαν πολλές] των Οθωμανών να περάσουν το στενό και να φθάσουν στο Οίτυλο, το πλέον ισχυρό χωριό της Μάνης, η κατάκτηση του οποίου θα επέφερε και την υποταγή όλων των Μανιατών.

  Με βάση τις παραδόσεις όπως διασώθηκαν από τους συγχωριανούς μου στον Βαχό και στηριζόμενος και στο έργο του Απ. Δασκαλάκη [Η Μάνη και η Οθωμανική αυτοκρατορία κατά τη περίοδο 1453-1821] για μάχες μεταξύ Μανιατών και Οθωμανών στις κλεισούρες ‘’προ των πυλών του Οιτύλου’’, στην εργασία μου ‘’Βαχός Μάνης, Συμβολή στην Ιστορία του’’, 1999, κεφάλαιο 37, H παράδοση για την ονομασία του Κωσταντάκη το ποτάμι, σελ.57, 58 και 59, θεώρησα, σχεδόν ‘’συγκεντρώνοντας όλες τις μάχες σε μία’’ όπως ήθελε [ευλόγως κατανοητά] η παράδοση των συγχωριανών μου, ότι μία σημαντική σύγκρουση Μανιατών και Οθωμανών έγινε το 1685 εκεί στο ρέμα, ανάμεσα στα ξεμόνια Καλαποθαράκου και Γεωργακαράκου για την οποία και γράφω. ‘’ Όταν οι Οθωμανοί αντελήφθησαν ότι επίκειται η πολιορκία του κάστρου της Κελεφάς από τους Ενετούς και τους Μανιάτες εζήτησαν βοήθεια από τον διοικητή του Μυστρά … Πράγματι εστάλη μεγάλη δύναμη επί κεφαλής της οποίας ετέθη ο αιμοσταγής Κάσσαρης, φόβος και τρόμος όλης της περιοχής… Στο στενό όμως μεταξύ Γεωργακαράκου και Καλαποθαράκου, επί του σημερινού αμαξωτού δρόμου Γυθείου-Αρεοπόλεως και στο σημείο μάλιστα που ορίζουν δυτικά ο λόφος Πλαγούτσι,  νότια  τα Πατρικιάνικα και βόρεια το Κεφαλόβρυσο, είχε οχυρωθεί δύναμη Μανιατών … προκειμένου τον εμποδίσει να προελάσει.  Ο Κάσσαρης θεώρησε προσβολή την αξίωση των Μανιατών ‘’να γυρίσει πίσω’’ και απαίτησε άμεση εκκένωση του στενού απειλώντας διαφορετικά ολοσχερή καταστροφή της περιοχής. Αλλά οι Μανιάτες του δήλωσαν ότι είναι αποφασισμένοι να μη του επιτρέψουν τη διέλευση. Ακολούθησε λυσσαλέα και πολύωρη ή [μάλλον] πολυήμερη μάχη στην οποία έλαμψε η ανδρεία και το στρατηγικό δαιμόνιο του καπετάν-Κωσταντάκη από τον Βαχό και στην οποία μάχη έλαβαν μέρος και οι προστρέξαντες απελευθερωτές του κάστρου της Κελεφάς έτσι που το πεδίο της μάχης εκτεινόταν από Βουρκό έως Αγριόλακκα. Οι νεκροί [εκατέρωθεν] υπερέβησαν τις δύο χιλιάδες και … ο ίδιος ο αιμοβόρος Κάσσαρης [τον οποίο μία παράδοση  θέλει γενίτσαρο] εφονεύθη και ο αγρός όπου έπεσε νεκρός  ονομάσθη  ‘’η λούρα του Κάσσαρη’’ και ως σήμερα έτσι είναι γνωστή. Αλλά και οι ΄Ελληνες είχαν πολλούς νεκρούς. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονταν και οι Βαχιώτες, Κωσταντάκης, Λέος ή Λεός ή Λος, Μποζίκης, Χιουρίκος, Κομνηνός, Καραμάης και άλλοι. Οι Βαχιώτες θρήνησαν τους νεκρούς τους και τους απέδωσαν τιμές ονομάζοντας διάφορα μέρη με το όνομά τους. ΄Ετσι το ρυάκι … προς τιμή του γενναίου Κωσταντάκη ονομάζεται του Κωσταντάκη το ποτάμι… Για τον ίδιο λόγο διασώθηκαν [ή έστω απόδειξη της υπάρξεώς τους ως προσώπων αποτελούν και] τα τοπωνύμια του Λέο ή Λο η λάκκα, τα Μποζιάνικα, τα Χιουριάνικα, οι Κομινές, οι Καραμάηδες κλπ.’’.

    Όμως εκ των υστέρων, μετά δηλαδή τη συγγραφή της ιστορίας του χωριού μου, διάβασα μία γραπτή και παλαιότερη μαρτυρία υπό τον τίτλο    ‘’ Επίκρισις της περί Μάνης και των κατοίκων αυτής διατριβής’’ του Ν. Λάσκαρη [Κομνηνού-Στεφανοπούλου], δικηγόρου στη Κωνσταντινούπολη [για τους εκεί ομογενείς] της 20-9-1886, ‘’Αυτοτελώς εκδοθέν φυλλά-διον’’ από το τυπογραφείο Λακωνία το 1886, το οποίο διασώζεται στη βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και στο οποίο σημειώνεται. ‘’… Ο δ΄εγγονός του ρηθέντος Νικηφόρου Κομνηνού, Στέφανος, ήτο ο τρίτος Πρωτόγερος της Λακεδαιμονίου Γερουσίας, εις την εποχήν του οποίου Τουρκικός στρατός εισήλασεν εις την Λακωνικήν και έφθασε μέχρι των πυλών Οιτύλου εν τη θέσει αγρόν [Λουρίον] του Κάσσαρη παρά τω οποίω εγένετο μάχη κρατερά διαρκέσασα δύο ημερονύκτια της 7^ης και 8^ης Σεπτεμβρίου 1537 έτους. Ο Στέφανος ενίκησε  κατά κράτος τους Τούρκους εντός της 8^ης Σεπτεμβρίου, ημέρας της γεννήσεως της Θεοτόκου, ης επεκαλέσθη … την μεσιτείαν κατά την μάχην δια να τύχη της θείας αρωγής, ταχθείς να κτίση ναόν του Υψίστου εις τιμήν της μνή-μης της γεννήσεως, ον τω όντι και έκτισεν εις τα εξοχικά αυτού κτήματα και είναι ο σωζόμενος ήδη εν τω Μοναστηρίω Στεφανοπούλων…’’.

 Τη παραπάνω μαρτυρία θεωρώ σημαντική για τη χρονολογία μίας μάχης στο ρέμα του Κωσταντάκη και τη λούρα του Κάσσαρη το έτος 1537.

  Και βέβαια διερωτώμαι αν μπορώ να συνδέσω το γεγονός αυτό επειδή έγινε στις 8 Σεπτεμβρίου και με την [ενοριακή] εκκλησία Γεννήσεως της Θεοτόκου  Βαχού που κτίσθηκε το 1895 στη θέση όμως παλαιότερης ερειπωμένης. [Δηλαδή  η παλιά εκκλησία ίσως να κτίσθηκε το πρώτον  μετά τη μάχη στο ρέμα του Κωσταντάκη και από ευγνωμοσύνη των Βαχιωτών για το νικηφόρο αποτέλεσμα όπως έγινε με το Μοναστήρι των Οιτυλιωτών και πιθανόν [γιατί στοιχεία δεν υπάρχουν] η εκκλησία να έγινε αιτία ονομασίας [και σύστασης] του εκεί οικισμού [σημερινή θέση Βαχού] σε Παναγία di Vacha, καθόσον, υπολογίζω, το 1537 ο Βαχός να ήταν στη κορυφή του λόφου της Κοτρώνας].

  Όμως το βέβαιον είναι ότι στο λαγκάδι του Φωκά έγιναν πολλές μάχες σε διάστημα περίπου διακοσίων ετών [και το 1480 και το 1537 και το 1685 και σε άλλους χρόνους πχ όπως σημειώνει ο Δασκαλάκης ‘’το 1686 ο σερασκέρης της Πελοποννήσου με 10.000 πεζούς και 2.500 ιππείς εισέ-βαλε αιφνιδίως εις την Μάνη εκ του Μυστρά διασκορπίσας δε τους εις τας διαφόρους κλεισούρας φυλάσσοντας επολιόρκησε το κάστρο της Κελεφάς’’] και πολλοί Βαχιώτες και Μανιάτες  σκοτώθηκαν εκεί και ενδεχομένως οι παραπάνω μνημονευθέντες Κωσταντάκης, Μποζίκης, Λεώς, Καραμάης, Κάσσαρης κλπ να μη σκοτώθηκαν στην ίδια μάχη αλλά σε διαφορετικούς χρόνους και απλώς η παράδοση τους έβαλε όλους μαζί. Έτσι εξαιτίας της έλλειψης πηγών αλλά και του μεγάλου χρονικού διαστήματος που πέρασε η παράδοση ασφαλώς όπως διασώθηκε δεν μπορεί να είναι ακριβής.                                                                        

   Αδιάφορα όμως από το πόσες μάχες έγιναν, πότε ακριβώς έγιναν, πόσοι ήσαν οι νεκροί και ποίοι ενίκησαν, είναι αδιαμφισβήτητο ότι μάχες πολλές έγιναν εκεί και κατά συνέπεια χρέος  και καιρός είναι οι Βαχιώτες αλλά και ο δήμος Ανατολικής Μάνης γιατί στη μάχη έλαβαν μέρος και άλλοι πλην Βαχιωτών Μανιάτες να ανεγείρουν στο μέρος εκείνο, επί του δρόμου Γυθείου-Αρεοπόλεως, ένα απλό πετρόκτιστο μνημείο σε ανάμνηση των πολλών μαχών και στη μνήμη όσων έπεσαν και πολέμησαν εκεί για την ελευθερία του τόπου μας. [Και κάθε χρόνο, στις 8 Σεπτεμβρίου, να γίνεται μία τελετή στο χώρο των μαχών αφού βεβαίως προηγουμένως ανοιχθεί ο δρόμος από τα Αλώνια ως το ρέμα του Κωσταντάκη και τη λούρα του Κάσσαρη].

   Αυτό το λαγκάδι ας μου επιτραπεί να το ονομάσω στενό των Μανιάτι-κων Θερμοπυλών, γιατί εκεί πολλάκις ανακόπηκαν ή  εφθάρησαν οι Οθωμανοί και πολλές φορές περιορίσθηκε η ορμή τους  ή καθυστέρησαν ή δεν επιτράπηκε η είσοδος τους στην ενδότερη Μάνη.

  Για αυτό και το σημείο εκείνο δεν μπορούν οι Μανιάτες και ιδία οι Βαχιώτες να το προσπερνούν αδιάφοροι. Άλωστε κάθε μέρα σε κάθε Μανιάτικο νεκροταφείο κάποια ή πολλές μαυροφορεμένες ανάβουν το καντήλι του νεκρού συγγενή τους. Για τους πολυάριθμους νεκρούς στο στενό, δίπλα στου Κωσταντάκη το ποτάμι δεν υπάρχει μνήμη και τιμή;                                                   

                                                           

                                                                       

                                                Σταύρος Πατρικουνάκος
                                                   Δικηγόρος